Skuteczność zakazu konkurencji bez umowy

Każdy przedsiębiorca powinien być świadomy, że możliwe jest wykorzystanie prawnych środków ochrony swoich interesów gospodarczych w sytuacjach polegających na szkodliwej dla niego – działalności konkurencyjnej obecnych lub byłych pracowników, a w szczególności wykorzystywania przez nich pozyskanej u pracodawcy wiedzy, w tym bazy klientów. Czasami taka działalność konkurencyjna prowadzona jest przez byłego pracownika dodatkowo przy pomocy podmiotu trzeciego – innego przedsiębiorstwa konkurencyjnego.

Można zaryzykować stwierdzenie, że wśród przedsiębiorców funkcjonuje nieprawdziwe przekonanie, że ochrona prawna przysługuje wyłącznie w sytuacji uprzedniego podpisania z pracownikami umów o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy oraz po jego ustaniu. Takie przekonanie może powodować, że w przypadku braku stosownej umowy dochodzi do pochopnej decyzji o rezygnacji z dochodzenia roszczeń.

Jak wspomniałem, powyższe przekonanie nie jest prawdziwe. Nawet bowiem w przypadku braku jakiejkolwiek umowy o zakazie konkurencji podpisanej z obecnym lub byłym pracownikiem każdy przedsiębiorca może skutecznie chronić swoje prawa i interesy. Roszczenia mogą być także skierowane do każdego przedsiębiorstwa, które pomaga lub współdziała z takim pracownikiem.

Na jakiej podstawie to zrobić ?

W przypadku obecnego pracownika sprawa wydaje się o tyle prosta, że odpowiednie regulacje w tym zakresie zawiera sam Kodeks Pracy. Zgodnie z art. 100 § 2 punkt 4 tego aktu każdy pracownik jest zobligowany do zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Tym samym z pewnością naruszeniem pracowniczego obowiązku poufności będzie prowadzenie działalności konkurencyjnej, a zatem aktywne wykorzystanie tajemnicy pracodawcy, w szczególności w zakresie bazy klientów. Poza tym odpowiednie regulacje zawiera również ustawa o zwalczeniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z powołaną podstawą każdy pracownik zobowiązany jest również z mocy ustawy dbać o dobro zakładu pracy. Ten obowiązek zawiera w sobie zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy.

W orzecznictwie wskazuje się nawet, że samo nieuzasadnione wykonywaniem obowiązków pracowniczych utworzenie przez pracownika na prywatnym nośniku elektronicznym zbioru poufnych informacji obrazujących aktualne i planowane kontakty handlowe pracodawcy (mającego wymierną wartość ekonomiczną) jest umyślnym naruszeniem podstawowego obowiązku pracownika dbałości o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienia (art. 100 § 2 punkt 4 Kodeksu Pracy) oraz wykorzystaniem cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa (art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji). Tak wypowiedział się trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2014 roku w sprawie II PK 49/14, OSNP 2016/1/8.

Sytuacja byłych pracowników

Właśnie w oparciu o ostatnio wskazaną regulację można opierać także roszczenia w stosunku do osób, które już przestały być pracownikami danego przedsiębiorstwa. Po ustaniu stosunku pracy pracodawcy przysługuje ochrona na podstawie art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i jest ona niezależna od zawarcia klauzuli konkurencyjnej, co potwierdził wprost Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2007 r., w sprawie I PK 207/06, OSNP 2008

Zgodnie z tymi regulacjami czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Przepisy te stosuje się również do osoby, która świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego – przez okres trzech lat od jego ustania, chyba że umowa stanowi inaczej albo ustał stan tajemnicy. Przepisy omawianej ustawy zawierają także regulację określającą co stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa.

Istotne w tego rodzaju sprawach jest ułatwienie polegające na tym, że w określonym stanie faktycznym możliwe jest operowanie przez sąd domniemaniami faktycznymi. Polega to na możliwości uznania przez sąd faktu naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa na podstawie innych ustalonych faktów takich chociażby, jak kopiowanie informacji pracodawcy na prywatną skrzynkę, prób nakłaniania innych pracowników pracodawcy do ujawnienia lub sprzecznego z prawem wykorzystania tajemnicy przedsiębiorstwa, ewentualnie zatrudnienia lub założenia własnej działalności o konkurencyjnym profilu.

Jak wynika z powołanych przepisów także po rozwiązaniu stosunku pracy byli pracownicy są zobowiązani do zachowania w tajemnicy uzyskanych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa bez konieczności zawierania w tym zakresie dodatkowej umowy. Szkodę w takim przypadku należy udowodnić według ogólnych reguł odpowiedzialności odszkodowawczej. Co więcej, nawet zwolnienie byłych pracowników z zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie jest równoznaczne z godzeniem się przez byłego pracodawcę na ujawnianie jego tajemnic (tak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w powołanym już wyroku z dnia 25 stycznia 2007 r., w sprawie I PK 207/06).

Odpowiedzialności cywilnej podlegają także podmioty, które uczestniczyły w powyższych działaniach byłych pracowników, którzy naruszyli ustawowe zakazy wynikające z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie bowiem z ogólnymi regułami odpowiedzialności cywilnej za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził (były pracownik), ale również ten kto go do tego nakłonił albo był w tym zakresie pomocny. Odpowiedzialności odszkodowawczej podlega także każdy podmiot, który świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.

Środki ochrony

Warto wskazać, że w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, każdy przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać nie tylko odszkodowania, ale przysługują mu dodatkowe roszczenia. Oczywiście dochodzenie odszkodowania pozostaje głównym środkiem mającym na celu wyrównanie szkody, jednak równie ważne dla polityki przedsiębiorstwa mogą okazać się takie żądania jak zaniechanie niedozwolonych działań, usunięcie skutków niedozwolonych działań, złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści, zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony. Wybór odpowiedniego środka ochrony zależy od decyzji pokrzywdzonego przedsiębiorcy, przy czym możliwe jest także dochodzenie kilku roszczeń jednocześnie.

Posumowanie

Niniejszy artykuł ma jedynie sygnalizacyjny charakter, a jego zadaniem jest zwrócenie uwagi przedsiębiorców na możliwość skorzystania z przysługujących im środków prawnych za każdym razem kiedy dochodzi do naruszenia ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ochrona taka jest niezależna od zawarcia odrębnej umowy o zakazie konkurencji czy to w trakcie trwania stosunku pracy czy już po jego ustaniu.