Język/Language:
Język/Language:
Kto jest odpowiedzialny za szkody związane z nieprawidłowym załadunkiem towaru? Jak należy przygotować towar do transportu? Jakie są istotne obowiązki przewoźnika i nadawcy? W jakich sytuacjach przewoźnik uniknie odpowiedzialności za szkodę?
Kto odpowiada za przygotowanie i załadowanie towaru?
Warunkiem pozytywnej realizacji umowy przewozu jest dostarczenie towaru na czas i w nienaruszonym stanie. Zwłaszcza druga z wyżej wymienionych okoliczności jest ściśle związana z właściwym przygotowaniem towaru do transportu, na który składa się jego załadowanie oraz właściwe zabezpieczenie. Mając na celu ustalenie, kto odpowiada za szkody w przewożonym towarze, należy rozróżnić, jakie obowiązki w związku z załadunkiem towaru mają poszczególni uczestnicy procesu transportu. W tym przypadku, za co odpowiada nadawca, w którego imieniu działa załadowca oraz przewoźnik.
W praktyce wyraźne rozróżnienie, kto właściwie odpowiada za wykonanie tych czynności bywa utrudnione. Kierowcy pojazdów często nie uczestniczą czynnie w ładowaniu towarów, a nawet tych czynności nie nadzorują, a jedynie podjeżdżają pod miejsce załadunku i zdają się całkowicie na pracowników magazynu.
Na gruncie polskiego Prawa przewozowego sytuacja jest dosyć jasna – jeżeli umowa lub przepis szczególny nie stanowią inaczej, czynności ładunkowe należą odpowiednio do obowiązków nadawcy lub odbiorcy. W odmienny sposób kwestie te zostały ukształtowane w przypadku przewozów międzynarodowych. Ponadto, każdy kraj będący stroną Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) może powyższe zagadnienia uregulować na swój sposób.
Konwencja CMR nie reguluje tych zagadnień w sposób wyraźny. Nie odnajdziemy tutaj sformułowanych wprost odpowiedzi na pytania dotyczące właściwego opakowania i oznaczenia przesyłki (przygotowania do przewozu), czynności ładunkowych czy sposobu zabezpieczenia przesyłki.
Najlepszym sposobem na wypełnienie luki w tym zakresie jest opisanie wyżej wymienionych kwestii w łączącej strony umowie. Nie jest to jednak rozwiązanie powszechnie stosowane. W takim przypadku stronom umowy pozostaje interpretacja regulujących te kwestie przepisów prawa międzynarodowego.
Wyłączenia odpowiedzialności przewoźnika
Jedną z okoliczności, które zwalniają przewoźnika z odpowiedzialności za uszkodzenie towaru jest brak albo wadliwe opakowanie przewożonego towaru, jeżeli towary te ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie (art. 17 ust. 4 pkt. b Konwencji CMR). Właściwe opakowanie towaru należy do obowiązków nadawcy. Przewoźnik zostaje zwolniony z odpowiedzialności w przypadku szkody na towarze wywołanej niewłaściwym jego opakowaniem. Powyższa okoliczność musi jednak zostać udowodniona przez samego przewoźnika. Przewoźnik powinien dokonać sprawdzenia stanu opakowania, a swoje zastrzeżenia wpisać do listu przewozowego. Jeżeli jednak nie wykonał on czynności sprawdzających, to nie zamyka sobie drogi do uniknięcia odpowiedzialności za szkodę. Musi jednak fakt wadliwego lub braku opakowania towaru udowodnić w inny sposób, co z pewnością nie będzie łatwe (np. fotografie dokumentujące stan opakowania zrobione podczas załadunku).
Towar nie musi zostać opakowany w sposób zabezpieczający go przed każdym możliwym ryzykiem. Opakowanie powinno uwzględniać typowe warunki przewozu. Nie musimy zakładać, że każdy przewóz zakończy się np. jakąś nieprzewidzianą katastrofą na drodze (np. duży, niezależny od przewoźnika wypadek komunikacyjny, w którym uczestniczy pojazd, ekstremalne warunki atmosferyczne). Przez typowe warunki przewozu należy rozumieć takie okoliczności, które mogą wystąpić podczas jazdy zgodnej z przepisami ruchu drogowego. Mogą to być np. wstrząsy, zachwiania, gwałtowne hamowania czy przechył pojazdu na ostrym zakręcie. Opakowanie powinno
uwzględniać cechy przewożonego towaru (np. właściwe zabezpieczenie termiczne, odporność opakowanie uwzględniająca piętrowe ładowanie, odpowiednie opakowanie kruchych elementów itp.).
Ponadto, towar musi zostać przez nadawcę właściwie oznakowany. Podobnie jak w przypadku wadliwości opakowania – niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki może stanowić okoliczność zwalniającą przewoźnika z odpowiedzialności za powstałą szkodę (art. 17 ust. 4 pkt. e Konwencji CMR). Jednym z warunków skorzystania z tego wyłączenia jest jednak sprawdzenie przez przewoźnika cech i numerów umieszczonych na przewożonym towarze i wpisanie zastrzeżeń do listu przewozowego. Takie sprawdzenie zyskuje znaczenie w sytuacji, jeżeli przewoźnik przyjął towar od kilku klientów. Często sami przewoźnicy dokonują dodatkowego oznaczenia towaru. W takim przypadku skutki ewentualnych pomyłek wpływają na ich odpowiedzialność.
Z inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku ładunków cało-pojazdowych. Tutaj zwykle
towar zostaje zaplombowany już u nadawcy. Przewoźnik nie ma żadnego wpływu na jego właściwe oznakowanie i tego nie sprawdza. Dobrze jak informacja o plombach znajdzie się na dokumencie przewozowym. Nie ma wówczas żadnych wątpliwości, co do odpowiedzialności po stronie nadawcy.
Pamiętać należy, że ww. regulacja nie zwolni przewoźnika z odpowiedzialności odszkodowawczej w sytuacji jeżeli skutkiem wadliwego oznakowania przesyłki było opóźnienie w jego dostarczeniu, co też zdarza się w praktyce – art. 17 ust. 4 Konwencji dotyczy bowiem tylko zaginięcia lub uszkodzenia towaru. Jeżeli więc na skutek wadliwego oznakowania towar przyjdzie z
opóźnieniem (np. gdy pomylono miejsca rozładunku i konieczny był powrót do adresata oraz ponowne przewiezienie w miejsce właściwe) to przewoźnika ratuje tylko wyraźne zaznaczenie niezgodności z dokumencie przewozowym. Inna sprawa, że jeżeli błąd zostałby zauważony już przy załadunku to prawdopodobnym jest, że zostanie on naprawiony od razu.
Obowiązki nadawcy i przewoźnika
Kolejnym elementem składającym się na przygotowanie towaru do transportu są czynności ładunkowe. Zazwyczaj są one wykonywane przez nadawcę lub działającego w jego imieniu załadowcę. W większości wypadków to nadawca posiada wszelkie techniczne możliwości skutecznego załadunku (przygotowane do tego rampy, dźwigi, wózki widłowe itp.). Podobnie jak powyżej, w Konwencji nie uregulowano wprost zagadnienia czynności związanych z umieszczeniem towaru w pojeździe. Pamiętać należy, że jeżeli przyczyną szkody w towarze było manipulowanie, ładowanie rozmieszczenie lub wyładowanie towaru przez nadawcę lub odbiorcę towaru (art. 17 ust. 4 pkt. c Konwencji CMR) to przewoźnik również, jak we wcześniej omawianych przypadkach nie odpowiada za powstałe szkody. Przepis ten nie znajdzie zastosowania w sytuacji, gdy przewoźnik sam faktycznie wykonywał te czynności zamiast nadawcy. Warunkiem sprzyjającym zabezpieczeniu się przewoźnika przed ewentualnymi roszczeniami jest jego nadzór nad wykonywanym załadunkiem. Wszelkie jego spostrzeżenia i uwagi w tym względzie, jeżeli załadowca się do nich nie przychylił, powinny zostać udokumentowane. Z odmienną sytuacją będziemy mieli do czynienia, jeżeli środek transportu jest plombowany (w tym przypadku również korzystne jest zaznaczenie tej okoliczności w dokumentacji).
W odróżnieniu od czynności ładunkowych, zabezpieczenie załadowanego pojazdu na czas transportu należy już do przewoźnika. Wynika to zarówno z ogólnego obowiązku pieczy przewoźnika nad przewożonym towarem w trakcie transportu, jak i z zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym. W praktyce właściwe zabezpieczenie towaru polega na np. takim umocowaniu go za pomocą pasów mocujących, lin, drążków rozporowych, mat, łańcuchów itp. żeby nie przemieszczał się w trakcie przewozu. Przemieszczenie się towaru może być przyczyną uszkodzenia samego towaru oraz szkód w mieniu osób trzecich np. w sytuacji wywrócenia się pojazdu lub wypadnięcia towaru na drogę.
Przewoźnik powinien po dokonanym załadunku skontrolować, czy sposób załadunku nie zmniejsza poziomu bezpieczeństwa w ruchu drogowym i nie powoduje złamania obowiązujących przepisów prawa. Przykładowo można tu wymienić takie okoliczności jak:
sprawdzenie czy załadowane towary nie wydłużają nadmiernie drogi hamowania pojazdu,
czy nie powodują braku stabilności pojazdu podczas jazdy,
czy nie przekroczono dopuszczalnej masy całkowitej.
Nadawca może odpowiadać za szkodę spowodowaną niewłaściwym zabezpieczeniem towaru przed transportem w sytuacji, jeżeli pojazd jest przez niego ładowany, a następnie plombowany. Przewoźnik nie ma zatem w tej sytuacji możliwości realnego nadzoru nad wykonywanymi czynnościami.
Podsumowanie
Reasumując, w ramach czynności składających się na właściwe przygotowanie towaru do przewozu można wyróżnić:
opakowanie towaru,
jego załadunek
zabezpieczenie na czas jazdy.
Co do zasady, za dwa pierwsze z wymienionych etapów przygotowania towaru do załadunku odpowiada nadawca, a za ostatni z nich – przewoźnik. W ten sam sposób kształtuje się również ich odpowiedzialność odszkodowawcza, występująca w razie gdyby czynności te stanowiły przyczynę wystąpienia szkody w przewożonym towarze. Modyfikacja takiego rozkładu odpowiedzialności może nastąpić, jeżeli strony inaczej, niż przyjmować można na podstawie przepisów, wykonywały czynności ładunkowe. Taki fakt powinien zostać potwierdzony stosownymi wpisami w dokumentach przewozowych.
Biorąc powyższe pod uwagę należy podkreślić, że ze względu na brak jednoznacznych przepisów dot. omawianych w niniejszym artykule kwestii najbezpieczniejszym rozwiązaniem problemów, jakie mogą wystąpić w trakcie przygotowania towaru do przesyłki jest uregulowanie niniejszych kwestii w łączącej strony umowie.
Radca Prawny
Radosław Bul
