Rozładunek towaru przez przewoźnika w świetle przepisów Konwencji CMR

Wykonując przewóz międzynarodowy, przewoźnik potencjalnie może spotkać się z okolicznościami, które uniemożliwią mu wykonanie zleconego transportu. Mogą to być takie sytuacje, jak: brak możliwości znalezienia miejsca rozładunku, odmowa przyjęcia towaru przez odbiorcę czy brak możliwości dostarczenia towaru z powodu jakichś nadzwyczajnych przeszkód, takich jak katastrofy naturalne, strajki itp.

Wskazane okoliczności mają bardzo różne źródła oraz skutki, a jednym z czynników, który je łączy jest fakt, że przewoźnik dłużej niż jest to ekonomicznie uzasadnione posiada towar powierzony mu do przewozu. Przedłużanie się takiego stanu rzeczy powoduje realne straty finansowe – zajęty pojazd nie może realizować kolejnych transportów, trzeba też opłacić pracę kierowcy. Jednym słowem, koszty realizacji danego kontraktu rosną, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania kolejnych zysków. Wielu przewoźników w takiej sytuacji staje przed problemem, czy mogą wyładować przewożony towar. Postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy i w jaki sposób do takich przypadków mają zastosowanie przepisy Konwencji CMR.

Jaka jest litera prawa?

Zgodnie z przepisem art. 16 ust. 2 Konwencji CMR:  „W przypadkach przewidzianych w artykule 14 ustęp 1 i w artykule 15 przewoźnik może bezzwłocznie wyładować towar na rachunek osoby uprawnionej; po tym wyładowaniu przewóz uważa się za ukończony. Przewoźnik bierze wówczas na siebie dozór towaru. Może on jednak powierzyć towar osobie trzeciej i wówczas odpowiada jedynie za rozsądny wybór tej osoby. Towar zostaje obciążony należnościami, wynikającymi z listu przewozowego i wszystkimi innymi kosztami”.

Przesłanek uprawnionego wyładunku towaru należy szukać więc w treści przepisów art. 14 ust. 1: „Jeżeli z jakiejkolwiek przyczyny wykonanie umowy przewozu na warunkach podanych w liście przewozowym jest lub staje się niemożliwe przed przybyciem towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, przewoźnik jest obowiązany żądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem zgodnie z art. 12” oraz w treści art. 15 (tu cyt. tylko ust. 1): „Jeżeli po przybyciu towaru do miejsca przeznaczenia pojawią się przeszkody w jego wydaniu, przewoźnik powinien zażądać instrukcji od nadawcy. Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia towaru, nadawca ma prawo rozporządzać nim bez obowiązku przedstawienia pierwszego egzemplarza listu przewozowego”.

Instrukcje nadawcy ładunku

Pierwszą ważną informacją, która nasuwa się po lekturze przytoczonych przepisów jest fakt, że w sytuacji gdy przewoźnik napotka przeszkody w dostarczeniu lub wydaniu towaru, to zanim podejmie jakiekolwiek decyzje w kwestii ewentualnego wyładunku towaru, musi najpierw poprosić o instrukcje co do sposobu postępowania z przesyłką od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem (czyli od nadawcy, a od chwili wydania drugiego egzemplarza listu przewozowego od odbiorcy).

Przewoźnik musi poinformować nadawcę (ewentualnie odbiorcę) o tym, na czym polega przeszkoda (np. brak możliwości odnalezienia miejsca rozładunku, odmowa przyjęcia towaru przez odbiorcę, brak możliwości technicznych wyładunku towaru) oraz przekazać wszystkie informacje i okoliczności, które mogą okazać się przydatne do określenia właściwych instrukcji. Same instrukcje również podlegają pewnym zasadom (art. 12 ust. 5 Konwencji).

Prawa przewoźnika

Wykonanie prawa rozporządzania towarem (za pomocą instrukcji) musi być możliwe i to w chwili, kiedy instrukcje dotrą do przewoźnika. Nie mogą one przeszkadzać normalnej eksploatacji przedsiębiorstwa przewoźnika oraz przynosić szkody nadawcom i odbiorcom innych przesyłek realizowanych przez przewoźnika. Ponadto, instrukcje nie mogą powodować podziału przesyłki.

Przykładowo, instrukcje nadawcy mogą polegać na wskazaniu prawidłowego adresu wyładunku, wskazaniu innego miejsca rozładunku, przeładowaniu towaru – np. na pojazd wyposażony w urządzenia techniczne pozwalające na wyładunek towaru w określonym miejscu, ustaleniu innej trasy przejazdu, jeżeli przewoźnik natrafił na jakieś istotne przeszkody na drodze.

Instrukcje powinny zostać przesłane niezwłocznie, czyli w terminie realnym uwzględniającym okoliczności miejsca i czasu – należy tu mieć na względzie np. dostępne środki komunikacji oraz czas, w którym odbywa się transport (przykładowo święta) oraz ewentualne ustalenia z nadawcą co do sposobu komunikacji.

Jeżeli instrukcje zostały przesłane niezwłocznie i są wykonalne, przewoźnik ma obowiązek je wypełnić. Natomiast dopiero w sytuacji, kiedy przesłane instrukcje nie mogą zostać wykonane lub nie zostały przekazane przewoźnikowi, można mówić o prawie do wyładowania towaru. Przewoźnik ma obowiązek zawiadomić nadawcę (ewentualnie odbiorcę) o zaistnieniu takiej okoliczności.

Transport zakończony

Po wyładunku towaru przewóz uważa się za zakończony. Można więc stwierdzić, że wyładunek wywiera taki sam skutek jak wydanie towaru odbiorcy. W szczególności osoba uprawniona nie może przesłać przewoźnikowi instrukcji w zakresie dalszego przewozu towaru, w tym celu należałoby zawrzeć nową umowę przewozu.

Przewoźnik, od momentu wyładowania towaru, nie ponosi już odpowiedzialności za uszkodzenie lub zaginięcie towaru na zasadach określonych w Konwencji CMR (za wyjątkiem ewentualnych szkód spowodowanych przez przewoźnika przy czynnościach związanych z samym wyładunkiem). Nie oznacza to jednak, że przewoźnik nie ma obowiązku sprawować pieczy nad towarem.

Piecza nad towarem

Zgodnie z art. 16 ust. 2 Konwencji CMR przewoźnik bierze na siebie dozór towaru. W praktyce większość przewoźników nie ma możliwości organizacyjnych, aby sprawować taką pieczę. Skutek ekonomiczny pozostawania pracownika przewoźnika na miejscu w celu wykonywania takich czynności będzie prawdopodobnie taki sam jak okoliczności, które skłoniły przewoźnika do tak radykalnego kroku jak wyładunek towaru.

Z tego więc względu Konwencja wskazuje na inne rozwiązanie problemu, a mianowicie na powierzenie towaru osobie trzeciej. Przewoźnik odpowiada w tej sytuacji za rozsądny wybór tej osoby. W praktyce, przewoźnik powinien przekazać dozór nad towarem osobie, która zawodowo zajmuje się przechowaniem. Odpowiedzialność przechowawcy regulują przepisy krajowe właściwe dla miejsca przechowania towaru.

Uprawnienie do sprzedaży

Kolejnym skutkiem, który wiąże się z wyładunkiem towaru jest uprawnienie do jego sprzedaży. Kwestię tę reguluje art. 16 ust. 3 Konwencji CMR. Można tu wyróżnić dwie sytuacje.

W pierwszej − jeżeli jest to usprawiedliwione rodzajem towaru (łatwo się psuje i nie można go długo przechowywać) albo koszty przechowania towaru są niewspółmiernie wysokie w stosunku do jego wartości, przewoźnik może przystąpić do jego sprzedaży, nie czekając na instrukcje osoby uprawnionej.

W innych przypadkach można dokonać sprzedaży towaru, tylko jeżeli po zawiadomieniu o swoich zamiarach osoby uprawnionej, w słusznym czasie przewoźnik nie otrzyma od niej przeciwnych instrukcji, których wykonanie mogłoby być słusznie wymagane. Instrukcje osoby uprawnionej mogą dotyczyć przykładowo kwestii związanych z zabezpieczeniem towaru, sposobem jego sprzedaży. Jak już tutaj wspomniano, nie mogą jednak dotyczyć jego dalszego przewozu, gdyż w tym celu należałoby zawrzeć nową umowę. Ocena co należy rozumieć jako słuszny termin do przekazania instrukcji zależy od konkretnego przypadku.

Nie ma jednoznacznych norm, które wprowadzałyby tu jakieś sztywne zasady. W mojej opinii musi to być czas pozwalający na ocenę sytuacji i rozważenie jej przez osobę uprawnioną, a jednocześnie uwzględniający interes przewoźnika. W zakresie interpretacji sformułowania słusznie wymaganych instrukcji można posłużyć się tymi samymi okolicznościami, które odnosiły się do uznania instrukcji za wykonalne i zostały omówione we wcześniejszej części tekstu.

Zwrot dodatkowych kosztów

Wykonywanie instrukcji, o których mowa we wszystkich ww. sytuacjach wiąże się z ponoszeniem określonych kosztów przez przewoźnika. W przepisie art. 16 ust. 1 Konwencji mowa jest o prawie do zwrotu kosztów spowodowanych zażądaniem przez niego instrukcji (np. połączenia telefoniczne) oraz lub ich wykonaniem. Przykładowo mogą to być koszty samego wyładowania towaru, jego przechowania, zabezpieczenia, przekazania osobie zawodowo zajmującej się przechowaniem towarów. Przewoźnik ma prawo do ich zwrotu, ale pod warunkiem, że nie powstały one z jego winy.

CMR i wszystko jasne

Podsumowując, Konwencja CMR dosyć jasno formułuje przesłanki, po spełnieniu których przewoźnik ma prawo wyładować towar. W sytuacji wystąpienia przeszkód w dostarczeniu lub wyładowaniu towaru przewoźnik musi zwrócić się do osoby uprawnionej o instrukcje.

Prawo do wyładunku powstaje dopiero wtedy, gdy przewoźnik takich instrukcji nie otrzyma albo są one niewykonalne. Należy pamiętać, że wyładunek towaru nie oznacza braku obowiązku sprawowania pieczy nad nim przez przewoźnika. Nie musi on tego robić osobiście, jednak i w takim przypadku odpowiada za wybór przechowawcy.

W szeregu przypadków towar może zostać sprzedany, co do zasady w tym zakresie również, przewoźnika obowiązują instrukcje osoby uprawnionej do rozporządzania towarem.

Biorąc pod uwagę unormowania oraz okoliczności opisane w artykule, można stwierdzić, że wyładunek towaru w świetle Konwencji CMR jest możliwy, ale należy go wykonać po spełnieniu ściśle określonych warunków. Niezachowanie ich będzie skutkowało poniesieniem przez przewoźnika odpowiedzialności za szkody powstałe z tego tytułu.

Radca Prawny

Radosław Bul