Konwencja CMR a przepisy prawa polskiego

Polskimi aktami prawnymi, które regulują warunki wykonywania umowy przewozu są: Kodeks Cywilny i Ustawa Prawo Przewozowe. Od roku 1962r. Polska jest również stroną Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) sporządzonej w Genewie w dniu 19 maja 1956r. Na początku należy odpowiedzieć na pytanie, w którym z tych aktów prawnych szukać właściwych dla danej umowy przewozu przepisów i który z tych aktów ma pierwszeństwo w stosowaniu.

Najważniejszym aktem regulującym stosunki cywilnoprawne pomiędzy stronami umowy międzynarodowego drogowego przewozu towarów w Europie jest Konwencja CMR. Konwencja ta ma pierwszeństwo przed normami prawa krajowego, a ze względu na jej bezwzględnie obowiązujący charakter nieważne są wszelkie zawarte między stronami postanowienia umowne sprzeczne z jej przepisami.

Konwencja CMR ma zastosowanie, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach (art.1 ust. 1 Konwencji). Co najmniej jeden z tych krajów musi być stroną konwencji CMR (są to właściwie wszystkie kraje europejskie). Ponadto umowa przewozu musi mieć charakter zarobkowy.

Przykład : Firma x zleciła firmie y przewóz towaru z Polski do Niemiec – do tej umowy przewozu zastosowanie będzie miała Konwencja CMR niezależnie od kraju miejsca siedziby firmy x i y.

Konwencji nie stosuje się do przewozów wykonywanych na podstawie międzynarodowych konwencji pocztowych, do przewozów zwłokoraz rzeczy przesiedlenia. Konwencja nie ma także zastosowania do umowy spedycji. Jednak zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 kwietnia 2005r. (I ACa 2051/04) przyjęcie, że strona działa jako spedytor, a nie przewoźnik jest możliwe tylko wtedy, gdy w sposób wyraźny zobowiązuje się do zorganizowania przewozu. Podstawą bowiem odróżnienia umowy spedycji od umowy przewozu jest treść zobowiązania, nie rodzaj podejmowanych czynności. Z umową spedycji mamy zatem do czynienia tylko wtedy, gdy istotą zobowiązania jest organizacja przewozu, a nie jego wykonanie, nawet jeżeli przewóz jest wykonywany przez innego przewoźnika.

Konwencja CMR należy jednak do bardzo zwięzłych aktów prawnym. Cała Konwencja liczy 51 artykułów. Konwencja nie reguluje więc wielu spraw takich tak np. sposobu zawierania umów przewozowych, czy formy ich zawierania a niektóre zagadnienia traktuje jedynie pobieżnie. Zatem w momencie, gdy danej kwestii dotyczącej transportu międzynarodowego nie reguluje Konwencja CMR a strony mają swoje miejsce zamieszkania lub siedziby w dwóch różnych krajach pojawia się pytanie prawo którego państwa należy zastosować.

Odpowiedź na to pytanie znajduje się w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Wskazane rozporządzenie daje pierwszeństwo porozumieniu stron umowy przewozu. Strony zatem mogą w umowie przewozu zawrzeć postanowienie określające właściwe prawo, które będzie miało zastosowanie w razie sporów wynikających ze stosowania tej umowy. Warto więc w takim postanowieniu dokładnie określić, że wszelkie spory związane ze stosowaniem danej umowy przewozu strony poddają pod rozstrzygnięcie sądom polskim a także, że spory te będą rozstrzygane według polskich przepisów. Pozwoli to uniknąć konieczności stosowania zupełnie obcego dla nas prawa.

Natomiast, jeżeli strony nie umówiły się co do wyboru prawa właściwego dla rozstrzygania ewentualnych sporów – rozporządzenie stanowi, że prawem właściwym jest prawo państwa, w którym znajduje się miejsce zamieszkania przewoźnika, pod warunkiem że w tym samym państwie znajduje się również miejsce załadunku lub miejsce dostawy, lub miejsce zamieszkania albo siedziba nadawcy. W pozostałych sytuacjach stosuje się prawo państwa, do którego realizowana jest dostawa.

Przykład : Firma czeska zleca przewoźnikowi polskiemu przewiezienie towaru z Polski do Niemiec – w tej sytuacji w razie ewentualnego sporu i braku uregulowania spornej kwestii w Konwencji CMR zastosowanie będzie miało prawo polskie. Jednak, gdy przewóz towaru miałby nastąpić z Czech do Niemiec – właściwe będzie prawo niemieckie.

Z uwagi na powyższe bardzo istotne jest, aby strona zawierając umowę przewozu zagwarantowała sobie najbardziej korzystne dla niej prawo.

W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki zobowiązaniowe różnego rodzaju, w tym umowę przewozu rzeczy jest kodeks cywilny. Przepisy kodeksu cywilnego mają jednak charakter generalny względem ustawy Prawo przewozowe z dnia 15 listopada 1984r. (Dziennik Ustaw – rok 2000, nr 50, poz. 601)

Prawo przewozowe zawiera normy bezwzględnie obowiązujące co znaczy, że ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone. Do kwestii, które nie są unormowane w tej ustawie, subsydiarne zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego (art. 90 prawa przewozowego). Odesłanie to odnosi się nie tylko do postanowień kodeksu cywilnego regulujących umowę przewozu ale także do przepisów o bardziej ogólnym zakresie takie jak przepisy dotyczące zobowiązań. Regulacja kodeksu cywilnego dotycząca umowy przewozu (art. 774–793) ma jedynie charakter ramowy i zawiera normy względnie obowiązujące.

Zakres zastosowania ustawy Prawo przewozowe znajdziemy już w art. 1 przedmiotowej ustawy. Zgodnie z nim, ustawa ta reguluje przewóz osób i rzeczy, wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych do tego przewoźników, z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego. Przepisy te mają odpowiednie zastosowanie również do przewozu nieodpłatnego wykonywanego przez przewoźnika. Przepisy ustawy stosuje się do przewozów międzynarodowych, jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej.

Przepisy prawa przewozowego mają zastosowanie jedynie wtedy, gdy przewiezienia towaru podejmuje się przewoźnik uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w sposób zarobkowy i zawodowy tzw. przewoźnik profesjonalny (wyrok SA w Katowicach z dnia 29 maja 2003r. I ACa 1427/02). „Uprawnionym przewoźnikiem” jest – w rozumieniu art. 1 ust. 1 prawa przewozowego – przewoźnik, który posiada odpowiednie uprawnienia, uzyskane w trybie przewidzianym dla danego transportu, stwierdzone właściwymi dokumentami, umożliwiające wykonywanie przewozu jako działalności gospodarczej. Takim podmiotem nie jest np. kierowca pojazdu – chyba, że prowadzi przedsiębiorstwo na własny rachunek. Jeżeli natomiast kierowca działa na rzecz innego podmiotu – przewoźnikiem jest ten podmiot. Przewoźnik może dokonywać przewozu nie tylko własnymi środkami trans­portowymi, lecz także przy użyciu środków transportu, którymi dysponuje na podstawie np. umowy najmu czy użyczenia.

Należy mieć jednak na uwadze, iż okoliczność że przewoźnik nie ma koncesji na przewóz, jak również oddanie przez przewoźnika przesyłki do przewozu innemu przewoźnikowi nie przekształcają umowy przewozu w umowę spedycji (wyrok SN z 6 października 2004r. I CK 199/04).

Prawo przewozowe nie ma co do zasady zastosowania do umowy spedycji. Umowę tą regulują natomiast przepisy kodeksu cywilnego (art. 794-804). Przepisy prawa przewozowego będą miały jednak zastosowanie do umowy spedycji, jeżeli spedytor sam dokonuje przewozu, do czego jest uprawniony na podstawie przepisu art. 800 Kodeksu cywilnego. W tym wypadku spedytor ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika.

Do przewozu krajowego rzeczy będzie miała zatem zastosowanie w pierwszej kolejności Ustawa Prawo Przewozowe a w kwestiach w niej nie uregulowanych – kodeks cywilny.

Aleksandra Mazek

Aplikant radcowski